Gniewkowo

Stan obecny

Dom nr 8, stan własności nieznany.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Wieś w dawnych wiekach nie istniała, a powstała zapewne wskutek napływu osadników tzw. olęderskich pod koniec XVIII w. Podzieliła się na dwie części, zachodnią czyli olędry i nowo założoną pruską domenę rzadową z folwarkiem. Pierwszym znanym nam posesorem Gniewkowa był Kazimierz Skoroszewski, ożeniony z Małgorzatą z Zaydlitzów. Mieli oni córkę Ludwikę. Skoroszewski zmarł 25 marca 1787 r. i pochowany został w Sławnie. Wdowa umarła 5 lat później, 13 paźdź. 1792 r. Córka Ludwika w dość późnym wieku, bo po 40-tce wyszła za młodszego od siebie Sebastiana Rybińskiego. Dziedzicem został brat Ludwiki - Aleksander Skoroszewski, ożeniony z Heleną Trzebińską. W 1798 r. urodziła im się córka Marcjanna Kunegunda. Po Skoroszewskich dziedzicami została rodzina Chmara. W 1837 r. 29-letni Hieronim Chmara zaślubił w Witkowie 25-letnią pannę ze Strzyżewa - Nepomucenę Kraszewską. Właścicielami Gniewkowa byli oni co najmniej do 1863 r., czyli do śmierci matki Hieronima - 86-letniej Nepomuceny z Konarskich i to zapewne oni wybudowali w otoczeniu parku obecny dwór. Dziedziczka, Nepomucena z Kraszewskich zmarła w 1862 r. Obie Nepomuceny po eksportacji do Dąbrówki Kościelnej chowane były w Gniewkowie. Niedługo później dobra zostały sprzedane, a nabywcą został niejaki Warliński. W 1885 r. na Gniewkowo składały się olędry i dominium o pow. 425 mórg. Właścicielem w tym czasie był August Lubomęski, który nabył majątek od Warlińskiego w 1873 r., za kwotę 31,5 tys. talarów. Dominium zamieszkiwały 32 osoby (wszyscy katolicy), zaś na olędrach znajdowało się 10 domów z 98 m-cami, w tym 26 katolików i 72 ewangelików; 35 analfabetów. Lubomęski właścicielem nie był długo i sprzedał majątek w ręce niemieckie, z których wykupił go w 1890 r. Wincenty Moszczeński h. Nałęcz. Dobra nosiły już wówczas zaszczytne miano "rycerskich" i liczyły 800 mórg. Moszczeński ożeniony był z Marią Żerońską, a 30 lipca 1890 r. urodziła im się w Gniewkowie córka Aniela Maria. Jeszcze wielokrotnie majątek zmieniał właścicieli; po Moszczeńskim ponownie przeszedł w obce ręce, następnie wykupiła go polska spółka Marcin Biedermann (1902), od której dobra nabył Antoni Błociszewski by w 1911 r. sprzedać je niejakiemu Janikowskiemu. Ten był dzierżawcą probostwa z Pobiedzisk. Za Gniewkowo zapłacił sporą kwotę, bo aż 340 tys. marek. W krótkim okresie jakim dobra znajdowały się w rękach niemieckich, zdążyli je oni rozparcelować. Na powstałych w ten sposób gospodarstwach osadzono rolników niemieckich. Kolejnym właścicielem resztówki po majątku był Władysław Jagielski, pod zarządem którego gospodarstwo w 1926 r. liczyło 107 ha, z czystym dochodem gruntowym 279 talarów. Na ogólny areał składało się 96,2 ha ziem uprawnych, 9,4 ha łąk i pastwisk, 1,2 ha nieużytków i 0,2 ha wody. Pozostałe, mniejsze gospodarstwa dzierżyli Otto Heinze (78 ha) i Juliusz Relm (78 ha). W 1930 r. wieś liczyła 228 m-ców. Po 2. wojnie światowej ziemie zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości folwarku założono Państwowe Gospodarstwo Rolne, podlegające pod zakład w Charzewie. Dwór prawdopodobnie pełnił funkcje biurowe i mieszkalne. Został rozbudowany w 1970 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Strona internetowa gminy Kiszkowo, http://www.kiszkowo.pl/zespoly-dworsko-parkowe.html
Geoportal, Mapster:
11777133 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowo - piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi WzN-EzS, fasadą skierowany na północ (NzE). Składa się z wyższej części zachodniej nakrytej dachem o 4 łagodnych spadach (wybudowanej w 1970 r.) i niższej wschodniej nakrytej dachem dwuspadowym, krytym eternitem. Dwór wznosi się na kamiennej podmurówce pochodzącej częściowo ze starszego budynku.
Układ przestrzenny XIX-wiecznego zespołu dworskiego jest zniekształcony, zabudowania gospodarcze wyburzono, zaś na części podwórza gospodarczego dokonano nasadzeń nowych drzew.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. Park zajmuje większą część - ok. 4 ha - na dz. ew. nr 300304_2.0004.41/2 o pow. 5,9436 ha (Geoportal, 25.04.2017 r.) Śródparkowy staw znajduje się w jego płd. części. Północny staw w okresie międzywojennym nie był otoczony drzewami, gdyż park kończył się na drodze dojazdowej prowadzącej do folwarku. Starodrzew stanowią lipy, dęby, akacje i topole, a także drzewa młodsze: jesiony, graby i żywotniki.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011