Zieliniec

Stan obecny

Monar Stowarzyszenie - Dom Samotnej Matki
Zieliniec 73, 62-306 Zieliniec

Historia

Pałac z XIX w.
Zieliniec to wieś leżąca 11,5 km na płd. wschód od Wrześni. Jej dawna nazwa Zielonydąb (sic!) występuje we wzmiance z 1288 r., kiedy to Dzierżykraj Westkowicz z Kopraszyc zapisał wsie Bieganowo, Gałęzowo i Z. swoim synom: Jaksławowi i Jackowi. Późniejsi właściciele, ok. połowy XV w. przyjęli nazwisko Zieleńskich, pieczętowali się zaś herbem Jelita. Nazwę wsi zapisywano też w postaci Zieleniec albo Zielony Dąb. Na pocz. XVI w. dziedzicem był Mikołaj Zieliński, który przeniósł czynsz 5 grzywien (od sumy gł. 60 grz.) zapisany wikariuszom w Goślinie, ze swojego Kowalewa na Zieliniec. W 1571 r. Tomasz Zieleński miał tu 10 łanów osiadłych, 2 zagrodników, 2 komorników i 1/4 łanu pustego. Maciej Z. miał 4 łany osiadłe, 2 zagrodników, 2 komorników, karczmę i pozostałą część łanu pustego. Ponadto Krzysztof Pigłowski miał 1 łan osiadły, 1 zagrodnika i 1 komornika. W 1618 r. dziedzicami Z. byli Ludwik i Wojciech Zielińscy, następnie synowie Ludwika: Ludwik i Stefan. W 1643 r. sprzedali oni część wsi a ponadto Tarnowo, Spławie i in. - Stanisławowi Grabskiemu h. Pomian. Kościół istniał we wsi przed 1695 r., zaś w tymże roku wybudowano też szkołę przy kościele. Kolejnymi posiadaczami wsi byli Tomiccy (k. XVII w.), Mieszkowscy h. Odrowąż, Mikorscy h. Ostoja, a następnie Pilascy. W 1872 r. gospodarstwo Dr. Pilaskiego miało 2551 mórg obszaru, zaś do oszacowania podatku wykazywano fiskusowi 2126 talarów "czystego dochodu gruntowego". W 1881 r. Juliusz Pilaski sprzedał Zieliniec z gruntami o pow. 2541 mórg - Schulzowi z Kołaczkowa. Tym sposobem wieś weszła w skład majętności (dóbr rycerskich) Grabowo.
W 1888 r. Z. dzielił się na wieś gospodarczą z 24 dymami, 209 m-cami i 240 ha gruntów oraz wieś dworską z 9 dymami, 219 m-cami (w tym 6 ewangelików) i 651 ha gruntów. Właściwy USC znajdował się w Obłoczkowie, poczta w Strzałkowie, a stacja kolejowa linii Poznań-Strzałkowo - we Wrześni. Wieś należała do parafii w Bieganowie. W 1913 r. Zieliniec wraz z folwarkami Janowo i Zdziechowo miał 652 ha, w tym 641,5 ha ziemi uprawnej, a do fiskusa wykazywano 6351 marek czystego dochodu gruntowego. Właścicielem był dr. Richard Schulz, zamieszkały na stałe w Wullow pod Boossen, w reg. bezirk Frankfurt n. / O. Zarządcą majątku w Z. był August Warda. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. niemieccy właściciele opuścili Zieliniec. Właścicielem dóbr został Witold Sariusz Witosławski z Grabowa Królewskiego. Pod jego zarządem dobra w 1926 r. miały 651 ha, w tym 645 ha ziemi uprawnej i 6 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy szacowano na 2115,58 talarów. W 1930 r. wieś dzieliła się na gminę (część płd.-wschodnia) oraz zespół dworski i miała 587 m-ców. Był tu sklep spożywczy Stanisława Klechammera, kowale Koszarek i A Staniszewski oraz kołodziej A. Kamiński. Dobra Witosławskiego nieco się zmniejszyły i liczyły 612 ha. Była też stacja załadunkowa kolejki wąskotorowej. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Grünau. Po 2. wojnie światowej ziemie dawnego folwarku zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W 2008 r. w pałacu kupionym przez Centrum Pomocy Bliźniemu Monar - Markot, utworzono Dom Samotnej Matki. Budynek w 2015 r. został wyremontowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3771_Gozdowo_X.1944_uniberk_C056972638.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na rzucie nierównomiernego prostokąta, fasadą skierowany na północ, piętrowy i nakryty dachem czterospadowym krytym dachówką, z wystawkami i lukarnami. Pośrodku fasady czterokolumnowy portyk (który trudno nazwać "wielkim porządkiem" z racji na wysokość kolumn sięgającą zaledwie połowy okien 1. piętra); zwieńczony trójkątnym frontonem.
Elewacja tylna jest niesymetryczna, z portykiem podobnym jak w fasadzie i dwoma trójkondygnacyjnymi, sześciobocznymi wieżami, zwieńczonymi spiczastymi hełmami. Zachodnia część budowli jest nieco szersza i sprawia wrażenie dostawionej później, od zachodu posiada szeroką zryzalitowaną część o wysokości budynku. Z kolei od strony wschodniej dostawiona jest parterowa, oszklona weranda, poprzedzona tarasem i schodami.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 5,2 ha (pomiar po granicach drzewostanu), przy czym cała dz. ewid. nr ...235/15 ma powierzchnię ok. 7,52 ha.

Inne

W latach 1898-1976 w Zielińcu znajdowała się stacja Wrzesińskiej Kolei Wąskotorowej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011