Sośno

Stan obecny

Pozostałosci folwarku - własność J.S.T i prywatnych właścicieli.
Park wiejski - J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Wieś znajdujemy w zapiskach jako Soszno, która to nazwa występuje przez ponad 400 lat. W poł. XV w. jej właścicielem był niejaki Niemierza z Soszna, który w 1453 r. pozywał Andrzeja, plebana w Sampolborku (Sępólnie). Po jego śmierci, przed 1479 r., dwie części wsi wziął Ścibor Nieżychowski h. Pomian i jego żona Anna, nazywana też Tanińską. Na dobrach tych po nieżyjącym Niemierzy był zastaw w wys. 50 grzywien. Anna swoją część sprzedała siostrze - Elżbiecie - żonie Mikołaja Blumelskiego. Przypuszczamy, że siostry "Tanińskie" pochodziły z Tonina, obecnej wsi w pow. nakielskim. Elżbieta miała synów Jana i Mikołaja, braci niedzielnych ("niedział" ustanawiany był przez ojca po osiągnięciu przez synów pełnoletności. Śmierć jednego właściciela nie miała wpływu na prawo podmiotowe pozostałych - przyp.), kolejnych dziedziców Soszna. Jakąś część posiadał także Mikołaj Podlodowski, który w 1519 r. sprzedał ją Pawłowi Pląskowskiemu, dziedzicowi w Obodowie.
W XVI w. wieś stanowiła gniazdo rodowe Soszyńskich (Sosińskich). Znajdujemy tu Jakuba, następnie jego syna Mikołaja, ożenionego z Katarzyną, córką Wojciecha Dembieńskiego z Dembionka. Po tejże Katarzynie dziedzicem był Melchior Siedlecki herbu Grzymała. W 1598 r. od Elżbiety Siedleckiej, żony Jerzego Pawłowskiego, części Soszna kupił Jan Mościcki, za kwotę 400 złp. Dwa lata później sprzedał je 10-krotnie drożej Mikołajowi Siedleckiemu. Synem Mościckiego był Wojciech, ożeniony z Barbarą Arciszewską. W 1605 r. Siedlecki sprzedał Soszno Januszowi Grzymułtowskiemu, kasztelanowi bydg., staroście średzkiemu, za kwotę 7 tys. złp. Tym sposobem w 1. poł. XVII w. właścicielami części wsi byli równolegle: Soszyńscy i Grzymułtowscy. Swoją połowę w 1625 r. Andrzej Sosiński sprzedał Sebastjanowi Kleistowi, synowi Filipa, za kwotę 13 tys. złp. Z kolei Marcin Grzymułtowski (dziedzic Skarpy, Obodowa i Wielkiej Kloni) w 1623 r. sprzedał swoją część Janowi Werdzie, staroście nowskiemu, za kwotę 42 tys. złp. Ten "wszedł w rodzinę" poprzez ożenek z Elżbietą Grzymułtowską, córką Janusza - kasztelana bydgoskiego. Z dwóch w. wym. dziedziców ok. 1638 r. pozostał tylko Kleist, który rezygnował dobra Katarzynie Opalińskiej h. Łodzia. Ta później wyszła za Zbigniewa z Dąbrowicy Firleja, starostę lubelskiego. W zapiskach z poł. XVII w. pojawiał się też Jan Debrzyński i Jakub Rozdrażewski, jednak kluczowa zmiana nastąpiła ok. 1672 r., gdy właścicielami zostali bracia Andrzej i Franciszek Osłowscy h. Kalkstein, synowie Hieronima i Wąglikowskiej. Andrzej ożenił się z Marianną Gądkowską, z którą miał syna Adama. Na pocz. XVIII w. "wizytator" - biskup Stanisław Jezierski (1698-1762) skarżył się, że wieś nie płaciła mesznego (meszne - coroczna danina dla kościoła). Adam Osłowski po dojściu do lat został miecznikiem wschowskim. Miał syna Kazimierza, który ożenił się z Różą Trembecką. W 1741 r. zobowiązał się oprawić żonie posag na Sosznie i Obodowie. Osłowscy mieli córkę Rozalię, która wyszła za Stanisława Komierowskiego, cześnika bydgoskiego - dziedzica Komierowa. W 1768 r. dziedzic odebrał sumę 10 tys. złp. zapisaną Rozalii przez rodziców jako wyprawkę. Nie wiemy dokładnie, kiedy wieś wyszła z rąk Komierowskich, w każdym razie w 1805 r. jej wartość szacowano na 6666 srebrnych talarów, zaś w 1867 r. na 121890 talarów.
W 1885 r. Sośno leżało w powiecie złotowskim i liczyło 352 ha, w tym 284 ha ziem uprawnych i 30 ha łąk. Było tu 48 dymów i 34 domy z 255 m-cami, w tym 183 ewangelików. Była też dwuklasowa szkoła symultanna (dla dzieci różnych wyznań). Folwark stanowił tzw. dobra rycerskie; wraz z folwarkami Moerkenhof i Pólko liczył 1610 ha, w tym 893 ha ziem uprawnych, 233 ha łąk oraz 319 ha lasów. Majętność posiadała 63 dymy i 21 domów, zamieszkałych łącznie przez 408 osób, w tym 238 wyznania ewangelickiego. Dobra miały też własną cegielnię i gorzelnię. W 1890 r. od Zygmunta Michalskiego, żyda z Grudziądza, folwark nabył Roman Jezierski (zm. w 1895 r.). Następnie dobra przeszły ponownie w ręce niemieckie. W okresie międzywojenym we wsi znajdowały się dwa folwarki. Niewielkie gospodarstwo o areale 52 ha, z dochodem katastralnym 487 marek posiadał Fryderyk Hinz. Na obszar ten składało się 41 ha ziem uprawnych, 10 ha łąk i 1 ha nieużytków. Główna majętność w rękach dr Fritza Ketelholdta liczyła 1567 ha i przynosiła 9870 marek dochodu. Na ogólny areał składało się 822 ha ziem uprawnych, 459 ha łąk i pastwisk, 278 ha lasów, 6 ha nieużytków i 2 ha wód. Poza tym majątek posiadał oborę zarodową bydła czarno-białego rasy nizinnej, owczarnię użytkową oraz hodowlę konia szlachetnej półkrwi. Po 2. wojnie światowej dobra te zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Akta grodzkie i ziemskie > Nakło > cz. 1 i 2; Akta Grodzkie i ziemskie > Poznań > Rezygnacje > XVII wiek > Część 1 - Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN
Monografie - tamże
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929
Jerzy Krzepela "Rody Ziem Pruskich", 1827
Wikipedia
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani opisu nieistniejącego dworu. Nie zachowały się też relikty zespołu dworskiego. Jego układ przestrzenny został całkowicie zniekształcony. Pozostałości podwórza gospodarczego znajdują się na działce ew. nr 041383_2.0012.226/68 o pow. 0,78 ha (Geoportal) i kilku działkach przyległych, należących obecnie do różnych właścicieli. Istnieje możliwość, że na miejscu dworu wznosi się budynek zaznaczony na mapce. Taka właśnie lokalizacja jest widoczna na mapach archiwalnych. Do majątku wjeżdżało się przez bramę od str. wschodniej (foto).

Park

Pozostałości 2,5-hektarowego parku z 2. poł. XIX w. znajdują się na terenie na którym wznoszą się budynki użyteczności publicznej, m.in. Ośrodek Opieki Społecznej i szkoła. Przed wojną był też sad, który rozciągał się bardziej w kierunku płd. i przed 1937 r. mógł liczyć nawet ok. 1,5 ha. (Mapster: http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P35-S25-F_MAKOWARSKO_1937.jpg)
Pod koniec XIX w. park mógł liczyć nawet ok. 3,5 ha. Na mapie z 1874 r. zajmuje on obszar ograniczony współczesną Al. Jana Pawła II (od północy) i ul. Kamińskiego (od wschodu). http://www.amzpbig.com/maps/2672_Wiskitno_1874.jpg

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011