Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Jaksice
Zdjęcie Marek Kujawa 2009
Miniatura JaksiceMiniatura JaksiceMiniatura Jaksice

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Jaksice
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Jaksice

Jakschitz

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:inowrocławski
Gmina:Inowrocław (wiejska)
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Mieszkania komunalne. Własność J.S.T.

Historia

Jaksice to duża wieś leżąca 7,5 km w kierunku płn.- zachodnim od Inowrocławia. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1325 r., kiedy to we wsi utworzono parafię p.w. św. Marcina Biskupa. Jej dawniejszą nazwą niemiecką było Jagdschütz. W 1. poł. XIV w. właścicielem 2 łanów we wsi był niejaki Drazo, a pod koniec tegoż stulecia Henryk Polak z 4 łanami. Wieś stanowiła tzw. "dobra królewskie", zaś dochody z folwarku szły na utrzymanie starostwa inowrocławskiego. W 1505 r. dochody z Jaksic król Aleksander Jagiellończyk zapisał marszałkowi dworu Stanisławowi Jarockiemu. W XVI w. właścicielem J. był m.in. Mikołaj Trzebuchowski, któremu król Zygmunt August w 1552 r. nadał za Jaksice miejscowość Tuczno. Wieś będąca własnością Korony miała wielu dzierżawców, była też siedzibą wójtostwa i sołectwa. W XVII w. należała do parafii w Tucznie. Wśród nielicznych zapisek metrykalnych (u Dworzaczka) znajdujemy nazwisko Morzyckich, którym w Jaksicach, w latach 1670 i 73 rodziły się dzieci: Tomasz i Rozalia. W 1772 r. dzierżawcą Jaksic był Jan Aleksander Kraszewski. Więcej informacji, w tym liczne nazwiska posesorów i dzierżawców Jaksic, chętni znajdą w publikacji p. Katarzyny Podczaskiej "Dwory i pałace gminy Inowrocław".
Po III rozbiorze Polski wieś znalazła się na terenie Królestwa Prus. Ludność wsi brała udział we wszystkich zrywach wolnościowych, począwszy od powstania kościuszkowskiego; tu urodził się Bartłomiej Nowak - przywódca chłopski powstania styczniowego na Kujawach. W okresie napoleońskim właścicielem folwarku był marszałek Karol Mikołaj Oudinot, następnie znana pruska rodzina von Borck. W 2. poł. XIX w. właścicielem J. był Hugon von Kunkel, ożeniony z Berthą Zielke. Wieś w tym czasie dzieliła się na gminę wiejską i dobra, a w 1872 r. folwark z 1688 mórg gruntów stanowił także dominium i nazywał się Jaksice Wielkie (Gross Jaxice). Właścicielami mniejszych posiadłości we wsi byli w tym czasie m.in. gospodarze Jaskólski i Kościak. Ok. 1885 r. wieś liczyła 40 domów, zamieszkałych przez 420 osób, w tym 339 ewangelików i 81 katolików. Folwark był w wysokiej kulturze rolnej, za co otrzymał miano „dóbr rycerskich” – Rittergut. Dzierżawcą był wówczas Karl Kohnert (1817-1894), ożeniony z Klarą Müller. W skład gminy wiejskiej Jaksice wchodziły: J. wieś, J. - dominium, Borkowo - dominium oraz folwark Jaksiczki. Gmina liczyła 725 m-ców w 50 domach, w tym 649 katolików i 76 ewangelików; 231 analfabetów. We wsi wznosił się drewniany kościół z ok. 1850 r. - siedziba parafii należącej do dekanatu inowrocławskiego. Proboszczem w tym czasie był dawny nauczyciel religii w Trzemesznie - ks. Feliks Kaliski. Na pocz. XX w. plebanem został ks. Stanisław Krakowski, zaś wikariuszem był ks. Mieczysław Rogaliński, zmarły w Jaksicach we wrześniu 1912 r. Kościół spłonął w latach powojennych, a pod koniec lat 60. XX w. w Jaksicach wybudowano na jego miejscu nową świątynię.
Na przeł. XIX i XX w. wzniesiono w J. obecny dwór, który w późniejszym okresie został przebudowany. Właściciele dóbr – rodzina von Borck - w 1906 r. ustanowiła ordynację rodową, tzw. „fidelkomis familijny”, której przydzielono 527,59 ha. W latach 20. XX w. właścicielem majątku był Wilhelm von Sternfeld, który otrzymał dobra w wianie dzięki ożenkowi z Kathariną von Borck. Dzierżawili oni dobra Maksowi Heinrichowi Kohnertowi, synowi Karla. Z kolei synem dziedziców był Günther von Borck (1883-1943). Obszar majątku w 1926 r. liczył 777 ha, w tym 717 ha ziemi uprawnej, a także 9 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił ponad 4900 talarów. Oprócz tego na terenach należących do Jaksic w 1930 r. wymienione są majątki ziemskie należące do Kazimierza Erxlebena – 191 ha (Borkowo), Włodzimierza Kosiaka – 63 ha i Józefa Wiesiołowskiego – 793 ha (Jaksiczki ).
W 1930 r. Jaksice liczyły 1142 mieszkańców, był tu młyn należący do W. Heinze, wiatrak R. Schumanna, karczma W. Klettke'go oraz liczne sklepy. Usługi świadczyli m.in.: akuszerka Stępowska, kołodziej W. Groblewski, kowal L. Banach, rzeźnicy: W. Dorszewski i W, Groblewski, szewcy: J. Oźmina i Stanisław Pniewski. W latach 1937-1938 rozparcelowano ziemie majątku głównego, z którego utworzono mniejsze gospodarstwa. W czasie trwania 2. wojny światowej wieś znajdowała się pod zarządem niemieckim i nosiła nazwę Axelhausen. Po 1945 r. ziemie folwarków zostały rozparcelowane, a pozostałości folwarku Jaksiczki z czasem całkowicie zniknęły z pow. ziemi. W budynku dworu, na parterze utworzono przedszkole, a na jego piętrze mieszkania.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł internetowych i badań terenowych.
Opis topografii terenu i pomiary: Geoportal, Mapster:
12880 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3175_Jakschitz_1940_UMK_processed.jpg
16986 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_253_Hohensalza_ca1893_DRMC5820253.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!


Opis

Dwór eklektyczny, który spokojnie można uznać za bezstylowy, reprezentujący typową niemiecką architekturę. Składa się z dwóch zasadniczych brył: piętrowej - północnej i parterowej nakrytej dwuspadowym dachem - południowej. Kilka słów poświęcimy części nowszej - północnej - która dzięki przeszklonym werandom w obu elewacjach, przypomina nieco miejską willę lub kamienicę.
Jest to budynek wzniesiony na planie prostokąta, piętrowy z mezzaninem, nakryty płaskim dachem krytym papą. W całości podpiwniczony. Fasadą, przed którą prowadzi podjazd i brama, skierowany jest na wschód. W tej elewacji znajduje się umieszczony centralnie, trójosiowy, piętrowy ryzalit zwieńczony niewielkim trójkątnym szczytem. Z kolei od strony zachodniej, ogrodowej, znajduje się obszerna, pięcioosiowa weranda, ozdobiona kamienną balustradą i poprzedzona schodami ujętymi ozdobnym murkiem. Na północnej ścianie szczytowej dwór posiadał ozdobną sztukaterię.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie zniekształcony. Nie zachował się zarys podwórza gospodarczego, ani dawne drogi gruntowe majątku.

Park

Od południa i zachodu do dworu przylegają zaniedbane i dzikie pozostałości parku z k. XIX w., z zachowanym starodrzewem i dwoma stawami. Niegdyś obszar ten podzielony był na ogród ozdobny wokół dworu o pow. ok. 2,5 ha, który rósł także po stronie wschodniej budynku. Od zachodu do parku przylegał ok. 1,5 hektarowy sad owocowy, założony tu w okresie rozbudowy dworu, na pocz. XX w. Na południe od parku założenie graniczyło z lasem liściastym, przez który przepływał strumień, zasilający niewielkie stawy. W płd.-wschodniej części tego lasku wznosiła się kaplica.
W okresie powojennym park podzielony został na mniejsze działki, które znalazły się w rękach prywatnych. Sady wykarczowano, a w części płn.-zachodniej (przy drodze) wybudowano sklepy i domy mieszkalne. Największa działka, która pokrywa się z terenem dawnego parku, nr ...215/28, prawdopodobnie jest własnością J.S.T.

Inne

- Zabudowa wiejska; szkoła, poczta z k. XIX w.
- Kościół p.w. św. Marcina z lat 1968-1972. Świątynię konsekrował w 1986 r. kardynał Józef Glemp.
- Pozostałości umocnień z okresu 2. wojny światowej, obecnie na terenie prywatnym.
- Zabytkowe domy z 2. poł. i k., numery 2, 4, 10, 13, 15 i 21; z pocz. XX w. – nr 17.
- Sześciorak.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.