Topola

Stan obecny

Pozostałości, prawdopodobnie własność JST.

Historia

Dwór z XIX w.
Topola to wieś leżąca 11,5 km na wschód od Buska Zdrój. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z 1341 r., kiedy to król Kazimierz Wielki przysądził (na procesie w Wiślicy) Felicji - żonie Mikołaja z Topoli - część wsi Brzezie odziedziczonej po ojcu. Na przełomie XIV i XV w. dziedzice miejscowi przyjęli nazwisko Topolskich i pieczętowali się herbem Powała. Wieś leżała wówczas w parafii Stobnica, a tamtejszemu plebanowi składano z łanów kmiecych w Topoli, dziesięciny o wartości 5 grzywien. We wsi znajdowały się dwa folwarki rycerskie, z których dziesięcinę o wartości 10 grzywien płacono plebanowi w Szczucinie. Na pocz. XVI w. Topola leżała w pow. wiślickim, a w regestach poborowych odnotowano, że wieś Topola wraz z Głuchowem i Maciejowicami należały do Głuchowskiego i płaciły 6 groszy i 4 denary poboru. W 1579 r. właścicielem był kasztelan krakowski Piotr Zborowski, który posiadał tu 8 osadników, 4 łanów i 2 biednych. Druga część wsi należała do Wolskiego, który miał tylko pół łanu. Kolejnym właścicielem został Stanisław Tarnowski. Pod koniec XVI w. dobra połączono ze Smogorzowem, a ich właścicielem został Jan Gołuchowski, stolnik królewski. Przez kolejne stulecia wieś miała wspólnych właścicieli ze Smogorzowem.
W 1827 r. w Topoli wznosiło się 18 domów, zamieszkałych przez 138 osób. Około połowy XIX w., na skutek uwłaszczenia chłopów, we wsi powstało (na 132 morgach ziemi wydzielonych z majątku) 21 gospodarstw dla osadników, tzw. "osad". Tym sposobem przy folwarku pozostało ok. 500 mórg. W 1887 roku liczył on 504 morgi gruntów, w tym 363 morgi ziemi uprawnej, 35 mórg łąk i pastwisk, 93 morgi lasu i 13 mórg nieużytków. W części wiejskiej nadal stało 21 domów, a na terenie folwarku 9 budynków murowanych (w tym dwór) i 3 drewniane oraz młyn. Na polach zasiewy zorganizowane były w systemie płodozmianu 10 polowego. Las był "nieurządzony" czyli nie prowadzono tu racjonalnej gospodarki leśnej.
W 1887 r. wieś leżała w pow. stopnickim, gminie Szczytniki i parafii Stopnica. Na pocz. XX w. właścicielem dóbr był Jan Targowski h. Rogala (1874-1957), ożeniony ze Stanisławą Żekowską. W 1930 r. właścicielem 200-hektarowych dóbr był nadal Targowski, a następnie, po rozwodzie jego żona, której majątek zabrali Niemcy. We wsi był także młyn motorowy K. Anyża i gorzelnia należąca do majątku. Po 2. wojnie światowej dobra Targowskich rozparcelował skarb państwa. We dworze początkowo mieściła się szkoła. Został rozebrany w latach 60. XX w.
Źródła:
Miejsko-Gminne Centrum Kultury Stopnica, link: http://mck.stopnica.pl/topola,16,27,57,p.html
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802971 @ Sonderausgabe ehem. Polen 1:25 000 - niemieckie powiększenie WIG100 /1939 - 1945/
- plik mapy: 4732-1_Stopnica_NW_c.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Topoli był to budynek parterowo-piętrowy, wzniesiony na rzucie litery "L", w załomie której znajdował się arkadowy ganek dźwigający taras. Obie prostopadłe do siebie części nakryte były dwuspadowymi dachami mieszczącymi użytkowe poddasza.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w Topoli uległ całkowitemu zatarciu, dlatego trudno ustalić, na podst. samych map, w którym miejscu wznosił się dwór. Niezbędne dalsze badania terenowe.

Park

Park dworski z końca XIX w. o pow. ok. 1 ha. Zachowała się tylko wschodnia część parku, przy czym należy wyjaśnić, że park dworski w Topoli rozciągał się jedynie wzdłuż głównej drogi we wsi, pomiędzy drogami odchodzącymi na północ - do Smogorzowa (od str. zachodniej) i do Podlaska (od str. wschodniej), czyli rozciągał się na długości 320 metrów, pasem drzew o szerokości ok. 90 metrów, lekko rozszerzając się w części wschodniej, co widoczne jest na stosunkowo późnej mapie z 1944 roku. Cały teren leżący poniżej strugi był wprawdzie obszarem dworskim, ale nie rosły na nim żadne drzewa. Teren ten stanowił prostokąt rozciągający się w kier południowym i otoczony był lokalnymi drogami, a w płd.-wschodnim narożniku wznosiły się zabudowania, prawdopodobnie gospodarcze - lokalizacja 50°25'27.648" N i 20°52'37.756" E. Reasumując - nieistniejący park miał ok. 3 ha powierzchni, a obecnie teren ten stanowią działki mieszkańców, natomiast w części południowej teren porósł samosiewami drzew liściastych i zajmuje obecnie ok. 5 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011