Pęczelice

Stan obecny

Stan własności nieznany. Prawdopodobnie JST.

Historia

Dwór z XIX w.
Pęczelice to wieś leżąca przy DK nr 73, leżąca w odległości 5 km na wschód od Buska-Zdroju i 10,5 km na zachód od Stopnicy. W dokumentach znajdujemy ją także jako Panczelicze. Za czasów Jana Długosza (1415-1480) we wsi leżącej w pow. wiślickim istniał folwark, który składał dziesięciny plebanowi w Szczaworyżu. Z kolei "łany kmiece, karczmy i ogrodziarze" składali dziesięcinę snopową i konopną plebanowi w Daleszycach. Część ról płaciła także daniny kościołowi i klasztorowi w Busku. Łącznie dziesięciny te wynosiły prawie 10 grzywien, z czego 6 szło dla wspomnianego klasztoru.
Pierwsze wzmianki o wsi znajdujemy pod koniec XIV w., gdy właścicielem wsi był Stanisław z Pęczelic, którego córka wyszła w 1399 r. za Świętosława z Adamowic w pow. krakowskim. Obiecał on wypłacić zięciowi kwotę 15 grzywien posagu. Na przełomie XIV i XV w. wieś znajdowała się także pod wpływami dziedziców z Zakrzowa (niejakiego Wilczka), Dębowego Działu (nieistniejącej obecnie wsi w pow. krakowskim) i do Konstantego z Rudna, zmarłego w 1424 r. Kolejnym współposiadaczem P., Rudna oraz Dziewiny był Jan Kościuszko, syn Konstantego Kościuszki i Wichny ze Szczytnik. Wujem Jana był wspomniany wyżej Wilczek z Zakrzowa, zaś stryjem Salomon ze Swoszowic. W latach 40. XV w. dziedzicem P. był Jarosław z P., lecz nie potrafimy go powiązać z wcześniej wymienionymi. Około 1441 r. sprzedał on P. ojcu Grzegorza i Mikołaja z Zarogowa. W wyniku podziału majątku, P. przypadły Mikołajowi. W 2. poł. XV w. współdziedzicem był Jan z Balic, syn Andrzeja, który w 1457 r. sprzedał swoją część wsi stryjowi - Janowi z Balic.
Jak to było w zwyczaju, z czasem dziedzice miejscowi zaczęli posługiwać się nazwiskiem utworzonym od nazwy wsi, czyli Pęczelickich / Panczelickich. W 1579 r. Stanisław Gnoiński miał tu 5 osadników, 3 łany, 2 zagrodników i 2 biednych. Na innej części Michał Panczelicki miał zaledwie ćwierć łanu ornej ziemi. Wspomniany Gnoiński był arianinem i wybudował we wsi świątynię dla zebrań miejscowego zboru (uwaga, słowo "zbór" nie oznacza budynku. lecz wspólnotę / gminę / parafię, etc.). Później budynek ten został zaadaptowany na spichlerz i lamus, którym był do pocz. XX w., a następnie popadł w ruinę.
W 1837 r. we wsi było 13 domów ze 100 mieszkańcami. W 1. poł. XIX w. właścicielem wsi był Wojciech Józef Rudolf Dobiecki h. Ossoria (1780-1862), syn Antoniego i Heleny Ruszkowskiej, generał, uczestnik wojen napoleońskich. W 1823 r. w Szczaworyżu ożenił się on z Anną Walerią Leonardą h. Klamry (1788-1856). Mieli córkę Ksawerę, która wyszła za Łazowskiego i syna Napoleona, ożenionego z Pauliną Bełdowską h. Jastrzębiec. Napoleon za swoich "rządów" dokonał uwłaszczenia chłopów we wsi. Miał z Pauliną czworo dzieci, ale żadne z nich nie pozostało w Pęczelicach, gdyż Napoleon sprzedał majątek Aleksandrowi Kuczkowskiemu h. Jastrzębiec.
W 1874 r. na dobra składały się folwarki Pęczelice i Szczaworyż oraz nomenklatury (czyli małe osady) Koral i Kapturów, ponadto wsi: Pęczelice, Szczaworyż i Błoniec. Stanowiły one dominium o pow. 869 mórg, w tym 527 m. ziemi uprawnej, 30 m. łąk, 46 m. pastwisk, 199 m. lasów, 3 m. wody, 32 m. nieużytków i 17 mórg zarośli. Ponadto osady miały łącznie 15 mórg. Na terenie wsi znajdowało się 11 budynków murowanych i 9 drewnianych. Las był "urządzony" co oznacza, że prowadzono tu racjonalną gospodarkę leśną, natomiast nie jest określone, w jakiej "kolei", czyli co ile lat następowała planowa wycinka drzew. W 1888 r. wieś była siedzibą gminy w pow. stopnickim. We wsi znajdował się folwark, młyn wodny, 12 osad włościańskich liczących po 8 mórg oraz 10 komorników, z których każdy miał po półtora morgi. Leżała wśród wzgórz zawierających spore pokłady kamienia wapiennego, z którego wyrabiano wapno oraz wyroby kamieniarskie. W P. znajdowała się kopalnia tego kamienia. Na gruntach wsi odkryto średniowieczne grodzisko, otoczone potrójnym rowem.
W 1930 r. wieś liczyła 333 mieszkańców. Cegielnia w. Lewińskiego i kamieniołomy Abratańskiego oraz Cukermanna znajdowały się w pobliskim Szczaworyżu. Majątek ziemski w P. został prawdopodobnie rozparcelowany, bo nie ma o nim wzmianek w księgach adresowych. Po 2. wojnie światowej jego pozostałości stały się własnością rolników indywidualnych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11810129 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXX-8-C_Gruppe_Warschau_1915_LoC_G6965_s25_.G4.jpg
11802967 @ Sonderausgabe ehem. Polen 1:25 000 - niemieckie powiększenie WIG100 /1939 - 1945/
- plik mapy: 4731-2_Dzialoszyce_NO_c.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Pęczelicach jest to zapewne budynek stojący w kier. wschodnim od zrujnowanego budynku dawnego zboru ariańskiego, wybudowany na rzucie prostokąta w dł. osi N-S, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem. Niestety większość źródeł w Internecie nie poświęca mu uwagi, koncentrując się na budynku zboru. Opis sporządzamy jedynie na podstawie mapy sat.

Park

Park dworski o pow. ok. 2,8 ha. mieszający się z naturalnym zadrzewionym obszarem wokół zespołu dworskiego. Warto wspomnieć tu o źródle bijące pod skarpą, u podnóża figury świętego Floriana, które jest początkiem strumienia zwanego "Struga", wpadającego do rzeczki Maskalis (dopływu Nidy).

Inne

Ruiny kamiennego budynku zboru ariańskiego, XVI w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011