Iwno

Stan obecny

Własność UM i G. w Kcyni.
Dwór w ruinie.

Historia

Dwór z 2 poł. XIX w.
Iwno to wieś leżąca 6,4 km na płn.- zachód od centrum Kcyni. Pierwsze informacje o "Gywnie" znajdujemy na pocz. XV w., kiedy to wieś wchodziła w skład dóbr dziedziców z Danaborza. Zapewne wtedy jeszcze nie stanowiła samodzielnego ośrodka zarządu dóbr. Wprawdzie w 1411 r. znajdujemy "Jana de Gywno", lecz wzmianka ta może dotyczyć Iwna pod Poznaniem. Z całą pewnością ze wsi pochodziła Maneta, wdowa po "Campijna de Gywno", która w 1432 r. toczyła spór z Andrzejem Danaborskim, wojewodą kaliskim.
W poł. XV w. znajdujemy tu Myślimira Kunowskiego, który w 1465 r. wraz z synami Wincentym i Szymonem oraz gromadą złożoną z dwudziestu szlachty i trzydziestu ludzi niższego stanu, najechał Garbowo i porwał stamtąd córkę Janusza Luchowskiego, Annę. W Iwnie zaślubił ją swemu synowi Wincentemu. Stało się to bez zezwolenia stryja i opiekuna Anny - Piotra Luchowskiego, który o ów „gwałt” pozwał Myślimira. Obecnie trudno określić chronologię związków Wincentego, prawdopodobnie jego wcześniejszą żoną była Klara. Później zamieszkał w majątku żony i stał się Luchowskim. W XV i XVI w. zwyczajowo przyjmowano nazwiska od miejsca zamieszkania, tak więc nie ma w tym fakcie nic dziwnego.
Pod koniec XV w. dziedzicem wsi Iwno był Maciej Tłukomski, który wyderkował swe części dziedziczne dzieciom: Janowi, Mikołajowi i Elżbiecie. Na innym dziale (dziedzinie) we wsi siedziała wdowa po Wincentym – Anna i ich syn – Jan. Na pocz. XVI w. we wsi wymieniana jest Beata Iwieńska, wdowa po Janie, zamężna później za Andrzeja Węgierskiego. Mieli oni córkę Katarzynę, która wzięła dobra od matki, na tzw. wyderkaf. Drugą połowę Iwna trzymali wówczas Bożejewscy, którzy sprzedali swoją część Marcinowi Słupskiemu. Swoje 9 łanów osiadłych sprzedał też Słupskiemu Jan Luchowski (syn Wincentego i Anny) w 1516 r.
W 1536 r. właścicielem wsi był już Wojciech Słupski, który trzymał także Suchoręcz i 1/3 wsi Lankowicze. Był dziedzicem co najmniej do 1553 r., a dobra przejął po nim syn, Andrzej, ożeniony z Barbarą Ślesińską. W skład tych dóbr wchodziły wówczas: Suchorężec Wielki (Suchoręcz), Iwno, Rzemieniewicze (Rzemieniewice), Słupy, Cieszkowo (Ciężkowo), Dambrówka (Dąbrówka Słupska) i Zalesie. W 1582 r. po śmierci Wojciecha jego synowie: Andrzej, Marcin, Jakub i Mikołaj dokonali działów braterskich. Oprócz wymienionych wsi, w skład ich majątku wchodziła także część roli (ziem) należących do miasta Kcyni, ponadto Suchorężec Mały (zapewne Suchoręczek), młyn i wiatrak w Suchoręczku, łąka na Spiorach oraz prawo do wolnego połowu ryb w Noteci.
Na pocz. XVII w. właścicielką połowy wsi była żona Mikołaja, Zofia z Głębockich, a w 1618 r. ich syn Jan Słupski, ożeniony z Zofią "de Krzyszkowo" Krzyszkowską. Marcin Słupski ożenił się z Elżbietą Broniewską, a ich synem był Jan, który gospodarzył w Iwnie do około 1626 r. Po śmierci Jana majątek przejął Andrzej z Mielęcina Mielęcki. Ten swoją część wydzierżawił w 1640 r. Tomaszowi i Małgorzacie Odolińskim z Odolina (w zapisce chodzi prawdopodobnie o Podolin). Właścicielem drugiej połowy Iwna był syn Jana i Zofii Krzyszkowskiej - Andrzej Słupski - żonaty z Anną Twardowską, której zapisał posag 7 tys. złp. Ich synami byli kolejni posiadacze tej części wsi, Jan i Władysław Słupscy, wzmiankowani jeszcze w 1682 r.
Kilka lat później, w dokumentach pojawiły się po raz pierwszy nazwiska Gierzyńskich i Kaczkowskich. Pod k. XVII w. właścicielami wsi byli Jakub i Barbara Kaczkowscy (ślub w 1691 r.). W 1692 r. urodził im się syn - Antoni Józef. W 1698 r. córka Bogusława Kąsinowskiego i Katarzyny z Piotrowskich, Teresa, wyszła za Jana Gierzyńskiego. W 1710 r. właścicielem wsi był jej brat, Józef Kąsinowski, ożeniony z Katarzyną z Gierzyńskich. W 1. poł. XVIII w. znajdujemy tu również Helenę Grabowską, wdowę po Kazimierzu Chwałkowskim z Samoklęsk, a później po Macieju Grabowskim. Wśród posesorów wzmiankowana była Teofila Kurnatowska, wdowa po Władysławie Koszutskim h. Leszczyc.
Ok. połowy XVIII w. dobra iwieńskie odziedziczył syn Józefa Kąsinowskiego - Antoni. Ten w 1755 r. sprzedał Iwno Franciszkowi Mieczkowskiemu h. Zagłoba (Bończa?) - kasztelanowi konarskiemu, łowczemu kowalskiemu. Franciszek ożeniony był z Zofią Chwałkowską h. Odrowąż, z którą miał liczne potomstwo, m.in. synów: Macieja i Wojciecha. Maciej Mieczkowski ożeniony był z Marią Wiesiołowską, która zmarła mając zaledwie 22 lata. W 1776 r. urodził im się syn Józef Franciszek Ignacy. Drugą żoną Macieja została Weronika Sadowska, z którą mieli jeszcze sześcioro dzieci. Po jej śmierci ożenił się z Józefą Kołudzką, z którą miał jeszcze dzieci Andrzeja i Antoninę, późniejszą „kasztelankę z Iwna”. Antonina Kołudzka wyszła za Ignacego Rakowskiego, a po jego śmierci za kapitana wojsk francuskich - Ludwika.
Wróćmy jednak do Wojciecha Mieczkowskiego, który ożeniony był z Ludwiką z Kiełczewskich. W 1779 r. urodziła im się córka Antonina Marianna, a dwa lata później syn - Józef Onufry. Wojciech przejął po ojcu majątek, a także stanowisko kasztelana konarskiego. Był dziedzicem Iwna do 1805 r., kiedy to zmarł nagle na paraliż mając lat 60. W drodze bliżej nieznanych nam spadków i transakcyj, kolejną właścicielką Iwna została druga żona Macieja Łakińskiego, Konstancja Gorecka, która zmarła w 1808 r. i pochowana została w Kcyni u karmelitów. W 1808 r. majątek odziedziczył po niej pasierb - Wiktor, syn Macieja Łakińskiego i jego pierwszej żony - Bogumiły (córki Kazimierza i Zuzanny Trąmpczyńskiej).
Wiktor Łakiński h. Pelikan ożenił się z Teresą z Goreckich. Pierwszą ich córką była Melania (1816-1884), która później prowadziła w Poznaniu stancję dla dzieci. W 1817 r. w Iwnie urodziła się ich córka Wiktoria Eugenia Emilina, następnie w 1821 r. - Franciszek Remigiusz Jan Xawery, w 1823 r. - Bronisław Abdon Ignacy Onufry, w 1826 r. - Maria Jadwiga Teresa Wisława, w 1828 r. - Wanda Marianna Deograta Wiktoria, w 1830 r. - Marianna i w 1832 r. ostatnie dziecko - Józef. Wiktor Łakiński zmarł w 1837 r.
Na początku lat 40. XIX w. właścicielami Iwna zostali Adam Wolszlegier i Patrycja z Radzimińskich h. Lubicz, którym w 1842 r. urodziła się córka Kazimiera (zm. 1927 r.). Kolejną córką była Patrycja Helena (w 1844 r.), która nie dożyła roczku, jej ojcem chrzestnym był Józef de Guttry. Rok później urodziła się Helena (1845-1914), a dwa lata później Michalina Aldona (1847-1916). W 1848 r. urodził się późniejszy dziedzic Iwna, Antoni Aleksander Napoleon, następnie Patrycja Magdalena (1849-1920) oraz Antonina Wanda Julia (1851-1912).
W 2. poł. XIX w. Iwno stanowiło dominium w powiecie szubińskim o areale 4311 mórg. Około 1870 r. wzniesiono we wsi obecny dwór, zapewne w miejscu wcześniejszej siedziby, wokół którego założony został park krajobrazowy. W 1885 r. we wsi znajdowało się 14 domów, zamieszkałych przez 248 osób (241 katolików, 7 ewangelików; 92 analfabetów).
Kazimiera Wolszlegier wyszła za Bolesława Moszczeńskiego h. Nałęcz, Helena w 1864 r. wyszła za Stefana Kierskiego h. Jastrzębiec. 5 lat później Michalina wyszła za Ludwika Chłapowskiego h. Dryja, dziedzica Sośnicy w powiecie krotoszyńskim. W 1874 r. Patrycja poślubiła w Bydgoszczy Leona Działowskiego z Pilewic, a 8 lat później Wanda, też w Bydgoszczy wyszła za Józefa Wolszlegiera herbu Bełty z Siernik. Ślubu w kościele farnym udzielił państwu młodym brat Józefa - ksiądz dr. Antoni Wolszlegier z Pelplina.
Kolejnym dziedzicem Iwna został jedyny syn Adama i Patrycji, Napoleon. W 1873 r. odkupił on majątek od sióstr za 300 tys. talarów. Nie ożenił się i nie pozostawił potomstwa. Zmarł nagle 10 kwietnia 1885 r. i pochowany został w Kcyni. Po jego śmierci Iwno kupił mąż Patrycji, Leon Działowski h. Prawdzic (1841-1901), syn Ignacego. Krytykowany był za sprzedaż rodzinnych Pilewic w ręce niemieckie w 1881 r. Areał majątku kupionego Iwna liczył wówczas 1100 ha.
Dziećmi Patrycji i Leona Działowskich byli: Alfred (1875-1958), Gustawa, która wyszła za Antoniego Tomasza Lorentza i Izabella, która wyszła za Wojciecha Alberta Buxhoevedena, a później za Stefana Kostrzeńskiego. Izabella i Wojciech mieli córkę Ewę Buxhoeveden (1911-1991), która wyszła za Stanisława Tomasza księcia Światopełka-Czetwertyńskiego na Nowej Czetwertni h. Pogoń Ruska (1910-1997). Potomkowie książąt Czetwertyńskich żyją do dnia dzisiejszego.
Na pocz. XX w. sukcesorzy Działowskiego prawdopodobnie sprzedali majątek Komisji Kolonizacyjnej, która rozparcelowała grunta. Gospodarstwo ani wieś nie figurują w popularnych księgach adresowych okresu międzywojennego. W latach 1939-1945 wieś znajdowała się w rękach niemieckich i nosiła nazwę Lindental. Po wojnie dwór został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego i utworzono w nim mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11772260 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2970_Gromaden_1940_UMK_orig.jpg
11821477 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2970_Gromaden_IX.1944_uniberk_C056967584.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na południe, z nieznacznym ryzalitem na osi. W 2010 r. obiekt znajdował się w katastrofalnym stanie technicznym i groził zawaleniem. Na chwilę obecną (2021) stan nieznany, aczkolwiek na mapie sat. Geoportalu widać, że budynek w połowie pozbawiony jest dachu.
Układ przestrzenny zespołu jest całkowicie przekształcony, głównie na skutek wyburzenia większości zabudowań gospodarczych, w tym oficyn wznoszących się przed dworem (pod. k. XIX w.).

Park

Pozostałości parku o bliżej nieokreślonej powierzchni. Wcześniej (do 1900 r.) park mógł zajmować 2,465 ha, czyli część obszaru współczesnych dz. ewid. nr: ...63, 64, 65/1 oraz 65/2. Rośnie tu różnogatunkowy starodrzew. Do dworu prowadziła aleja zabytkowych lip drobnolistnych, położenie śródparkowego stawu akcentuje szpaler brzóz, a jego granice wyznaczają dorodne jesiony. Park jest zdewastowany, pozarastany przez samosiejki, a jego dawna kompozycja przestrzenna całkowicie nieczytelna. Po bramie wjazdowej pozostały przewrócone słupy.

Inne

We wsi odkryto cmentarzysko z końca neolitu, czyli sprzed 1800-1700 p.n.e. Do słownictwa archeologicznego weszło pojęcie ?kultura iwieńska?, które to jest odmianą obejmującej wówczas ludy Europy Środkowej, kultury unietyckiej. Kultura iwieńska czerpiąca swoją nazwę od Iwna obejmowała Pałuki, Kujawy, Krajnę, Ziemię Chełmińską i Dobrzyńską oraz Mazowsze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011