Grochowiska Szlacheckie

Stan obecny

Własność prywatna. Mieści się tu hotel i restauracja.

Historia

Dwór z 1780 r.
Grochowiska Szlacheckie to wieś leżąca 3 km na wschód od Rogowa. Znana była już w XIV w., kiedy to stanowiła własność rycerskiego rodu Porajów. Około poł. XV w. wzmiankowany jest Zawisza z Grochowisk, protoplasta późniejszych Grochowickich. W 2. poł. XV w. znany był Mikołaj Grochowicki ożeniony z Katarzyną, po którym dobra odziedziczył ich syn Maciej. Ten miał jeszcze siostrę, która wszakże musiała zadowolić się posagiem od brata, otrzymanym w 1487 r. W zapisce znajdujemy nazwisko męża owej panny "Coluthski", którym mógł być jakowyś Kołudzki. Synami Macieja i jego żony Anny byli zapewne: Jan (wzmiankowany w 1495) oraz Leonard, który w zapiskach występuje do lat 30. XVI w. Już w tamtym okresie istniały dwie wsie Grochowiska: Xięże (Księże) i Pańskie - która to nazwa dot. opisywanej wsi i funkcjonowała co najmniej do k. XVIII w.
Po Leonardzie wieś odziedziczył Piotr Grochowicki, który darował dobra swojemu synowi Jakubowi. W tym okresie istniał już we wsi pierwotny dwór oraz folwark. Wśród zapisek wielu tamtejszych transakcji, napotykamy nazwiska Rozdrażewskich i Suchorzewskich (z obecnego Sucharzewa). Z rąk Grochowickich wieś przeszła (częściowo) w ręce Jana Rozdrażewskiego. W 1593 r. część tę nabył Piotr Racięski, który następnie sprzedał ją Sebastianowi Palędzkiemu.
Grochowiccy siedzieli tu do 1669 r. Na pocz. XVII w. Jakub i jego syn Wacław Grochowiccy. Wacław w 1618 r. zapisywał 200 florenów klasztorowi "Lazaret" na przedmieściu gnieźnieńskim, ponadto czynsz roczny w wys. 14 florenów. W międzyczasie w G. pojawił się (w 1628 r.) Jan z Grochowisk Strzelecki, a następnie, w 1655 r. właścicielem wsi został Jan, syn Wacława i Zofii Grochowickich. Ten przetrwał w G. okres 2. wojny szwedzkiej (tzw. "potopu"), dopiero w 1669 r. Maciej G. sprzedał wieś Janowi Baranowskiemu za 16,6 tys. ówczesnych złotych. Baranowski posiadał także pobliskie Złotniki. Po nim dobra odziedziczył Walentyn, ożeniony z Zofią Wąglikowską. Mieli oni syna Damiana - kolejnego właściciela dóbr, po którym wieś przeszła w ręce Piotra Boguckiego (w 1699 r.).
Od około 1725 r. dziedzicem Grochowisk był już Stanisław Węgorzewski, który w ciągu kilku lat skupił w swoich rękach wszystkie części wsi. W zw. z tym, że dziedzice nie zajmowali się bezpośrednio swoimi majątkami, musimy wspomnieć o ludziach, którzy bezpośrednio lub przez kolejnych poddzierżawców kierowali pracami w gospodarstwie. W 1750 r. dotychczasowy posesor Grochowisk - Ignacy Trzciński (dziedzic Słębowa) - odsprzedał swą "fuchę" Stefanowi Grodzickiemu, ożenionemu z Anną Wróblewską. Rok później w Rogowie chrzczono ich córkę Joannę Katarzynę, urodzoną w Grochowiskach. Po Grodzickich posesję G. przejął Walenty Krzywosądzki, który siedział tu co najmniej do 1780 r.
Stanisław Węgorzewski miał synów Mikołaja i Antoniego, jednak dobra w G. odziedziczył jego bratanek - syn Antoniego i Ludwiki Kwileckiej – Adam. W 1768 r. tenże Adam sprzedał G. za 15.795 złp. Jakubowi Korytowskiemu h. Mora, ostatniemu miecznikowi gnieźnieńskiemu, synowi Michała i Teofilii z Tuchołków. Jakub był oficjalnym właścicielem wsi do 1779 r., kiedy to sprzedał dobra swemu bratu - Józefowi, za kwotę 48.552 złp., sam zaś dzierżył Rogowo. Józef Korytowski rok wcześniej zaślubił w Głuchowie (u dominikanów kościańskich), 24-letnią Zofią Koszutską - córkę Franciszka Koszutskiego, dziedzica Piotrowa. Mieszkali w Grochowiskach, gdzie w 1780 r. wybudowali nowy dwór. Oficjalnie fundatorką budowy była Teofila Korytowska; w opisie przedstawimy dwie osoby o takim nazwisku, żyjące w okresie budowy dworu.
Pierwsza Teofila wraz z mężem Krzysztofem Hinczą-Rogowskim prowadziła majątek Grabonóg koło Gostynia w Wielkopolsce. Ten nabyty został w drodze zamiany za Gościejewice od Karola Mojaczewskiego, tuż po ślubie Teofili około 1860 r. Mieli ośmioro dzieci, z których żadne nigdy nie miało związku z Grochowiskami. Tak więc to nie o nią chodzi w przekazie powielanym masowo w Internecie, dla których źródłem był zapewne słynny "przewodnik" Marcina Libickiego. Druga Teofila zawierała związek małżeński w 1756 r. z Rochem Kiełczewskim z Kiełczewa h. Pomian, stolnikiem kowalskim. Oprócz licznych dóbr i kamienicy w Poznaniu, posiadała ona Rogowo, czyli mogła wesprzeć finansowo budowę w Grochowiskach. Miała dwóch synów: Kaspra Franciszka i Franciszka, którzy jednakowoż z G. nie mieli nic wspólnego.
Młoda żona dziedzica - Zofia - zmarła w wieku zaledwie 30 lat, podczas pobytu u swej matki w Piotrowie. Pochowana została w lutym 1786 r. u reformatów w Woźnikach. Józef Korytowski rok później ożenił się z Krystyną Wilkońską (1740-1798). Umarł w 1795 r., nie pozostawiwszy potomstwa, a kolejnym dziedzicem Grochowisk został jego bratanek - Ludwik (1790-1846), syn Aleksandra i Rozalii Bieńkowskiej h. Ślepowron, ożeniony z Petronelią Teodozją Kuczkowską. Po Ludwiku dobra odziedziczył Albin Korytowski (1820-1866), ożeniony z Elżbietą Opitz z Łomnicy.
W 1885 r. wieś stanowiła dominium w powiecie mogilnickim o areale 2581 mórg. Znajdowało się tu 13 domów ze 189 mieszkańcami (wszyscy katolicy; 113 analfabetów. Ciekawostką jest fakt wykopania (jeszcze w XIX w.) na jej terenie urn, niektórych także z pokrywkami. Znaleziono także „wielki młotek wojenny” i pierścień z brązu. Kolejnymi dziedzicem G. był Teofil (1821-1883), a następnie Adam Korytowski (1853-1906). W 1880 r. Adam ożenił się z Walentyną Kryńską z Krynek h. Przegonia (1858-1928), z którą mieli pięcioro dzieci. Jednym z nich był ostatni przedwojenny dziedzic Grochowisk Szlacheckich – Konrad Korytowski, który w 1900 r. ożenił się z Celiną Brzeską h. Oksza (1884-1977), córką Józefa Juliana Brzeskiego i Józefy hr. Węsierskiej h. Belina.
Konrad przejął majątek od wuja, ministra skarbu austriackiego, Witolda Korytowskiego w 1907 r. W Grochowiskach mieszkała aż do swojej śmierci w 1910 r. matka Witolda (żona Teofila K.) - Anastazja z Poleskich. Dwa lata później Konrad Korytowski przebudował dwór. W 1926 r. majątek pod jego zarządem wykazywał do podatku 2127 talarów tzw. "czystego dochodu gruntowego" i liczył 816 ha, w tym 653,5 ha ziem uprawnych, 125 ha łąk i pastwisk, 2,5 ha lasów i 30 ha wód. Na terenie folwarku funkcjonowała suszarnia płatków ziemniaczanych oraz fabryka kaszy jęczmiennej. Wieś w 1930 r. liczyła 352 mieszkańców. Po 2. wojnie światowej ziemie majątku przejął Skarb Państwa Polskiego. Dwór wraz z parkiem przez lata popadał w ruinę, aż do przejęcia przez prywatnych właścicieli, którzy odrestaurowali obiekt.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek klasycystyczny, piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta. Od frontu znajduje się czterokolumnowy portyk w wielkim porządku, wspierający trójkątny przyczółek z tympanonem, z herbem Mora-Korytowskich. Od strony ogrodu znajduje się obszerna weranda. Całość nakryta jest czterospadowym dachem.

Park

Park z XIX w. o pow. 2 ha. Największe zagęszczenie starych drzew spotkamy w północnej części parku. Rosną tu jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne, wiązy szypułkowe, robinie akacjowe, brzozy brodawkowate i kasztanowce białe. Rzadsze gatunki to daglezje zielone, modrzewie europejskie oraz wiąz górski. W ostatnim okresie dokonano nowych nasadzeń, uporządkowano staw i teren wokół niego, przystosowując go do funkcji rekreacyjno - wypoczynkowych.

Inne

Pozostałości ogrodzenia z bramami z XIX w.
Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011