Przyborówko

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T. albo prywatny

Historia

Dwór z XIX w.
Przyborówko to wieś leżąca 4 km na południe od centrum Szamotuł. Już na pocz. XV w. oddzielona była od Przyborowa, a dla odróżnienia nazywano ją "Małym Przyborowem", czyli Minus Prziborowo albo też Minor Przyborowo (w roku 1430). W tym samym roku we wsi istniał już pierwszy dwór, wybudowany zapewne przez Mikołaja z Przyborowa, który M.P. nabył w 1423 r. Około 1430 r. na dwór napadł Gotard z Przyborowa, który zabił tam Sędziwoja - brata Jana (z Łęki Wlk.) i Wincentego. W 1437 r. ze wsi pisał się niejaki Basz (Bartłomiej), który w 1443 r. kupił od szwagra - Piotra Obrzyckiego, Chrzypsko Wielkie, Katy i Pakawie. W Chrzypsku wznosił się już wówczas kościół parafialny, którego patronem został ów Bartłomiej. Ten z czasem nazwał się Przyborowskim; miał on trzech synów: Macieja, Mikołaja oraz Wojciecha. Bracia w 1472 r. podzieli majątek, przy czym Przyborówko wraz z Małym Chrzypskiem dostał Wojciech. Mikołaj (który był plebanem w Ch. Wielkim) i Maciej dostali połowy Ch. Wielkiego, Kątów i Pakawia. Pod koniec XV w. Przyborowscy vel Chrzypscy byli też właścicielami jeziora w Śródce. Dziedzicem P. był wówczas Wawrzyniec Przyborowski, syn Bartłomieja i Jabłkowskiej. Taż Anna po śmierci męża wyszła za Jana Prusieckiego. W 1542 r. po Janie i Reginie Chrzypskich wieś odziedziczyła Anna, zamężna za Macieja Pawłowskiego. Wyjaśnijmy, że ów Jan był rodzonym stryjem Wawrzyńca, który sprzedał mu dobra w 1524 r.
Pawłowski połowę dóbr dostał w wianie, zaś drugą połowę odkupił od teściów za 2000 złp i 200 grzywien, przy okazji zapisując im tzw. "dożywocie". Siostrą Anny była Zofia, która wyszła za brata Macieja - Mikołaja Pawłowskiego. Prawdopodobnie Maciej czuł coś do szwagierki (socrui sui), bo w 1545 r. dał jej połowy Śródki, Przyborówka i części Pakawia, "z miłości pokrewieństwa". Tym sposobem dobra te przeszły na Mikołaja, który był oficjalnym płatnikiem poboru w 1577 (z 3 i pół łanu i karczmy) i w 1580 r. (z 6 półanków i 4 zagrodników). Jego synami byli Marcin, Stanisław i Jan, którzy w 1594 r. przeprowadzili podział majątku, czyli Pawłowic, Robczyska i Przyborówka. P. otrzymał Jan, który jeszcze w tym samym roku oprawił na połowie wsi 1529 złp. posagu i t. wiana, żonie Reginie Żydowskiej. Dziedzice mieli syna Jana i córkę Mariannę, a dochody ze wsi brały się głównie z puszczania jej w dzierżawę i na wyderkaf. Jan Pawłowski umarł w 1614 r., a pięć lat później dobra oficjalnie odziedziczył jego syn, który dał matce Reginie 3 łany puste w P. Z zapiski w 1619 r. dowiadujemy się też, że ci Pawłowscy pisali się z Wierzbna. Młody Jan P. ożenił się z Anną Arciszewską, a w 1647 r. sprzedali wspólnie Przyborówko Mikołajowi Słopanowskiemu. Po śmierci Mikołaja jego żona Helena sprzedała wieś (w 1660 r.) Stanisławowi z Łochocina Łochockiemu. Trzeba tu zaznaczyć, że współdziedzicem P. był syn Mikołaja - Jan - który także odsprzedał swoją część Łochockiemu. Żoną tegoż Ł. była Konstancja Maniecka, z którą mieli oni córkę Katarzynę. W 1677 r. Łochoccy sprzedali P. i Górkę w pow. poznańskim, Samuelowi Kaliszkowskiemu. Ten "wytrzymał" w P. dziesięć lat, po czym sprzedał wieś Jadwidze Gruszczyńskiej, wdowie po Stanisławie Kosickim. Gruszczyńska także nie zabawiła tu długo, bo już w 1690 r. sprzedała wieś Wojciechowi Zaydlicowi, synowi Kaspra, za kwotę 23 tys. złp. Sześć lat później dziedzic zapisywał na dobrach po 15 tys. złp posagu i wiana żonie - Urszuli Katarzynie Dziembowskiej. Warto dodać, że jego brat Samuel trzymał pobliskie Baworówko. W czasie zarazy w 1710 r. cała rodzina schroniła się w lasach koło Przyborówka. Wojciech i Urszula mieli co najmniej dwie córki: Mariannę i Elżbietę, zamężną za Jerzego Fryderyka Zaydlica. Dziedzice P. utrzymywali bliskie stosunki z Żychlińskimi z sąsiedniego Popowa i Popówka. Wszyscy oni byli akatolikami, czyli inaczej mówiąc - luteranami. Żychlińscy przez całą 1. połowę XVIII w. byli posesorami Przyborówka. Dziedzicem P. po Wojciechu został Zygmunt, ożeniony z Heleną de Luka, a następnie synowie tychże - Aleksander oraz Jan, ożeniony z Heleną Dziembowską. W 1775 r. Aleksander odsprzedał swoją część bratu za sumę 40 tys. złp. Zapewne w czasie rozbiorów Polski wieś przeszła w ręce niemieckie, natomiast jej posesorami nadal byli Żychlińscy. Na pocz. XIX w. rodzina ta uległa zniemczeniu, przyjęła też pruskie szlachectwo, a przed jej nazwiskiem pojawił się przedrostek "von". W 1828 r. w P. miał miejsce chrzest Fryderyka Wilhelma, syna Karola Gottlieba Riemanna i Fryderyki von Gromadzińskiej, zaś ojcem chrzestnym dziecka był dzierżawca - Fryderyk von Żychliński. Prawie do końca XIX w. właścicielami wsi byli Gromadzińscy, a w 1896 r. Władysław G. sprzedał Przyborówko dotychczasowemu dzierżawcy (komu?).
W 1888 r. na Przyborówko składał się dwór oraz dominium w pow. szamotulskim. Do dworu należały 2 domy z
11 m-cami, zaś na terenie dominalnym znajdowało się 7 domów ze 150 m-cami, w tym 129 katolików i 21 protestantów. Majątek miał 523,95 ha obszaru, w tym 375,67 ha ziemi uprawnej, 22,44 ha łąk, 27,76 ha pastwisk, 85,44 ha lasów i 12,64 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 4283 marek. Majątek posiadał własną cegielnię; specjalizował się w hodowli bydła holenderskiego i tuczu nierogacizny. W 1926 r. właścicielem P. był Kurt Sondermann, a dobra w tymże roku miały 514 ha obszaru, w tym 352 ha ziemi uprawnej, 80 ha łąk i pastwisk, 60 ha lasów, 14 ha nieużytków i 8 ha wody. W celu wyliczenia podatku gruntowego, do urzędu skarbowego wykazywano 1428 talarów tzw. czystego dochodu. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej (74 szt.). W 1930 r. wieś liczyła 192 mieszkańców; był tu także wiatrak należący do S. Peksy. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Freithal. Po 2. wojnie światowej majątek został znacjonalizowany. Dwór w latach powojennych został rozebrany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5533 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940_2.jpg
11780450 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony był pośrodku parku, wybudowany na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na południe.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w znacznej mierze jest zachowany. Poza rozebraniem dworu, największe zmiany zaszły w obrębie podwórza gospodarczego.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2,436 ha, zachowany w dawnych granicach. Na terenie założenia znajdował się ponadto sad owocowy o pow. 1,7 ha, który nie łączył się z parkiem lecz zlokalizowany był na płn. od podwórza gospodarczego. Teren ten stanowi obecnie nieużytki albo pole uprawne.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011