Mączniki

Stan obecny

Prawdopodobnie teren prywatny.

Historia

Dwór z XIX w.
Mączniki to wieś granicząca od płn.-wschodu ze Środą Wielkopolską, oddalona od centrum miasta o ok. 3,5 km. Wieś powstała pod koniec średniowiecza i wchodziła w skład dóbr kapituły katedralnej w Poznaniu. Biskupi na początku XV w. wybudowali w Mącznikach kościół parafialny. Drewniana świątynia wielokrotnie ulegała zniszczeniu. Pierwszym znanym plebanem był Wojciech, który w 1426 r. został opiekunem nowo powołanego księdza Mikołaja, syna Dobrogosta z Soboty. Zarazem ojciec zrzekł się swojej władzy rodzicielskiej nad Mikołajem (emancipavit). Pleban aby utrzymać parafię prowadził własną gospodarkę rolną. Kmiecie dostarczali dziesięcinę snopową, a uzyskane w ten sposób zboże było sprzedawane, m. innymi mieszczanom z Kostrzyna. Zdarzyło się w 1428 r., że kilku z nich nie zapłaciło 2 grzywien i 3 groszy za towar, za co ks. Wojciech obłożył ich ekskomuniką. Byli to panowie Paweł Kwartnik, Wojciech Szepiolak, Mikołaj „Nozderca” i Piotr Ligęza. Prawdopodobnie w końcu zapłacili i jeszcze w 1428 r. zostali zwolnieni z ekskomuniki. W latach 30. i 40. dochody ze wsi płynęły do kantorii niejakiego Wyszoty. Biskup poznański w 1331 r. zezwolił mu na opłacenie tymi pieniędzmi swoich studiów. W latach 40. XV w. plebanem w M. był Tomasz z Żernik, który przy pomocy pełnomocnika Wawrzyńca Gardziny toczył spór o prawo patronatu nad kościołem w Niepruszewie, z pełnomocnikiem Dobrogosta z Szamotuł, kasztelana poznańskiego oraz z dziedzicem wsi N. Tenże Wawrzyniec był synem Mikołaja Gardziny. W 1442 r. do pomocy w sprawie dołączyli jego bracia: Jan, Maciej i Wojciech z Niepruszewa. Najwyraźniej pomoc Niepruszewskich nic nie pomogła, bo w 1444 r. Tomasz zwrócił się w tej sprawie do papieża Mikołaja V. Proces toczył się w Rzymie, ale jak się zakończył nie wiemy.
Przez kolejne setki lat folwarkiem we wsi kościelnej Mączniki zarządzali dzierżawcy. Istnieją skromne zapiski w "Regestach", dzięki którym znajdujemy na przykład Łukasza Cielęckiego i Jana Zdychowskiego (w 1618 r.), Jana Szołdrskiego (1629), Jana Mańkowskiego z żoną Anną z Drzewieckich (1738) i Mikołaja Malczewskiego z żoną Franciszką Grudzińską (1740). Daty w nawiasach są orientacyjne i dotyczą wydarzeń kościelnych, np chrztów dzieci tychże posesorów i dzierżawców.
Na pocz. XVIII w. we wsi wybudowano nowy kościół, poświęcony w 1701 r. przez sufragana poznańskiego Wierzbowskiego. Do parafii Mączniki należały m. innymi Przykuty i Dębicz, a dzięki zapiskom parafialnym poznajemy również dziedziców tamtych wsi. Około 1740 r. wybudowano w M. dwór dla zarządców, w którym już w 1742 r. odnotowano śmierć posesora Macieja Błociszewskiego h. Ostoja. Kolejnym został Roman Koszutski h. Leszczyc, zmarły 23 stycznia 1749 r. W poł. XVIII w. tenutariuszami wsi M. byli Franciszek Żołądkowski z żoną Kunegundą z Koszutskich. Nie zawsze jednak wzmianka precyzuje, kim były wymienione w niej osoby i taki przypadek mamy np w 1758 r., gdy Piotr Sapieha, wojewoda smoleński wraz z kasztelanką Weroniką Gurowską nieśli do chrztu dziewczynkę Rozalię Weronikę - córkę Piotra i Anny (z Malczewskich) Korytowskich. Posesorem wsi był wówczas Antoni Strachowski, ale przewijają się w zapiskach nazwiska Kędzierskich, Drzewieckich i in. W latach 60. i 70. posesorami byli Franciszek i Apolonia Miaskowscy, którym urodziło się we wsi co najmniej sześcioro dzieci. W latach 80. posesorami zostali Krzysztof Hińcza Rogowski z żoną Teofilą Korytowską. Rogowski zmarł 27 grudnia 1787 r. i nie doczekał urodzin syna Michała, dnia 25 sierpnia 1788 r. Do chrztu w Mącznikach dziecko to nieśli Karol Malczewski h. Awdaniec, generał dywizji wielkopolskiej, kawaler orderu świętego Stanisława i Ludwina Malczewska, kasztelanowa rogozińska. Również w sierpniu tegoż roku we wsi urodził się Adam, syn Andrzeja Chodupskiego i Marianny z Drwęskich h. Langner. Zdaje się, że byli oni dzierżawcami Przykut. W Mącznikach dzierżawcą (probostwa ) był wówczas Sulikowski.
Po III rozbiorze Polski dobra nie uległy natychmiastowej sekularyzacji. Nadal znajdowały się w rękach kościoła i pod zarządem posesorów. Ekonomami byli wówczas Tomasz Wiewiórkowski z żoną Apolonią Bejma. W latach 20. posesorami wsi zostali Józef Pągowski z żoną Teresą Parczewską. W latach 30. ekonomem majątku był Franciszek Siemiątkowski, z żoną Albertyną z Wojdów. Wtedy też po raz pierwszy wzmiankowane jest nazwisko Antoniego Wolniewicza - wówczas jeszcze dziedzica Dębna (Dębicza, Dembnicza), którego syn nabył później także Mączniki. W poł. XIX w. posesorem M. był Roman Koszutski z żoną Emilią Ostrowską. We wsi rodziły się ich dzieci: Ignacy Antoni (1847) i Felicjanna (1839). W latach 60. posesorem został Maksymilian Prądzyński h. Grzymała, ożeniony z Władysławą ze wsi Benaszkiewicze (?), a następnie Andrzej i Hortensja Tomaszewscy. Ci mieli córkę Stanisławę, która dnia 7 maja 1871 r. wyszła w M. za Aleksego Starzyńskiego. 43-letniego wdowca z Jankowa. Zapewne właśnie w tym czasie wieś stała się własnością Włodzimierza Wolniewicza z Dembicza i w 1752 r. miała 1338 mórg, w tym 1305 m. ziemi uprawnej, 30 m. łąk oraz 3 m. lasu. Czysty dochód gruntowy wynosił wówczas 1991 talarów.
W 1874 r. we wsi zmarła posesorka Hortensja Józefa Tomaszewska. Była ona córką Jana Wize dziedzica Glinki i Katarzyny Milewskiej. Rok później urodziło się dziecko Starzyńskich - Katarzyna Leokadia. Dziewczynkę do chrztu niosło starsze rodzeństwo: Kazimierz i Maria. Po śmierci Wolniewicza wdowa postanowiła sprzedać majątek. W 1884 r. Mączniki nabył za 83,1 tys. talarów Kalikst Kropaczewski z Poznania.
W 1888 r. M. stanowiły wieś i dominium w pow. średzkim. We wsi znajdowało się 8 domów ze 132 m-cami wyznania katolickiego; 48 analfabetów. Do majątku Kropaczewskiego należało 1366 mórg. Zyskał on wkrótce miano "dóbr rycerskich" - Rittergut. Żoną Kaliksta była Apolonia Palewodzińska. W 1896 r. zmarła ich 24-letnia córka Anna, a rok później 28-letni syn Mieczysław. Dziedziczka umarła trzy lata później, dnia 28 maja 1899 r. i 31-go pochowana została na miejscowym cmentarzu. Owdowiały dziedzic sprzedał majątek Adolfowi Brzeskiemu.
W 1913 r. dobra rycerskie Montschnik miały 328 ha, w tym 317 ha ziemi uprawnej, 9 ha łąk i pastwisk oraz 2 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 5710 marek. W gospodarstwie Brzeskiego doliczono się 40 koni, 120 szt. bydła i 30 cielaków oraz 80 świń. Ponadto na terenie Mącznik znajdowało się mniejsze gospodarstwo kościelne (na terenie gminnym) z 80 ha, w tym 76 ha ziemi uprawnej i 1165 marek czystego doch. gruntowego. Jego zarządcą był Walenty Maderski z Janowa. W 1926 r. właścicielem Mącznik był Henryk Brzeski. Na 336,4 ha ogólnego obszaru składało się 319,2 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk i pastwisk, 0,4 ha lasu, 5,8 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1922,13 talarów. W 1930 r. właścicielem dóbr był Adolf Brzeski, a wieś liczyła 143 mieszkańców. Był tu m. innymi kowal J. Bogacki i kołodziej J. Walkowiak. W 1939 r. Niemcy przemianowali nazwę wsi na Montschniki, a po reformie administracyjnej III Rzeszy w 1943 r. - Montschau. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5960 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3769_Schroda_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

W lokalizacji nieistniejącego dworu wznosi się prostokątny, piętrowy budynek, fasadą skierowany na południe, przy budowie którego najprawdopodobniej nie wykorzystano fundamentów starego dworu. W celu uściślenia szczegółów niezbędne są dalsze badania terenowe.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie przekształcony.

Park

Park dworski z XIX/XX w. zachowany w dawnych granicach, o pow. ok. 5,6 ha, z czego pow. drzewostanów jest znacznie mniejsza, z powodu wykarczowania części środkowej parku. Teren ten wygląda jak składowisko wywożonego tu piachu lub ziemi.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011