Rożnowo

Stan obecny

Park i dwór - własność JST

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Rożnowo to wieś leżąca przy DK nr 11, w odległości 5 km na płn.-wschód od Obornik i jak pisali autorzy "Słownika Geograficznego..." - "nad strugą nieszawską, która wpadała do Wełny." Nosiła także nazwy: Rożnów i Roschnowo (niem.). Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1387 r., kiedy to o Rożnowo toczyły się spory pomiędzy Januszem Skockim ze Skoków, a Sędziwojem Objezierskim z Obiezierza. Wzmianka z 1388 r. informuje, że R. wchodziło w skład "opola" chojnickiego. Kościół p.w. świętej Katarzyny, istniał we wsi na pewno już przed 1399 r. Wieś R. była gniazdem rodowym Rożnowskich h. Jastrzębiec.
Genealogia Rożnowskich zajęłaby sporej objętości księgę, tak więc w opisie ograniczymy się do najważniejszych osób z tego rodu, związanych konkretnie z Rożnowem. Pod koniec XVI w. dziedzicem był Stanisław R., który ożenił się z Katarzyną, córką Bartłomieja Niemieczkowskiego. Posiadał on wówczas także pobliskie Pacholewo. Miał dwóch synów: Tomasza i Kaspra. Kasper z żoną Ewą Modrzewską mieli 5 córek: Katarzynę, Annę, Jadwigę, Mariannę i Elżbietę. Z tychże Katarzyna, zona Sebastiana Bieńkowskiego, w 1642 r. zarządziła podział odziedziczonych dóbr, zaś wieś R. sprzedała Stefanowi Rożnowskiemu, synowi Jana, pisarza ziemskiego w Poznaniu.
Zapewne bratem Stanisława był Maciej Rożnowski, który na pocz. XVII w. sprzedał połowę wsi Wojciechowi Skrzetuskiemu h. Jastrzębiec, synowi Macieja (wnukowi Wojciecha który ożenił się z Heleną Rożnowską w 2. poł. XVI w.). Wojciech (junior) w 1618 r. zapisywał na swojej części R. sumę 220 złp. posagu, swej żonie Ewie Zbickiej, córce Krzysztofa. Mieli oni dwóch synów: Piotra i Jana, współdziedziców R. w 1624 r.
Maciej Skrzetuski miał brata Jana, ożenionego z Katarzyną Szczutowską. Ich synem był Mikołaj Skrzetuski herbu Jastrzębiec (1610-1673), pierwowzór powieściowego Jana Skrzetuskiego z "Ogniem i Mieczem" Henryka Sienkiewicza. Mikołaj naprawdę walczył w okrążonym Zbarażu i przedarł się do wojsk króla Jana Kazimierza. Skrzetuski nie mieszkał w ogóle w Rożnowie, a swoją część wsi oddał siostrze - Mariannie Poniatowskiej. Zaciągnął się do wojska u kresów Rzplitej i prowadził tułaczy tryb życia. Był m. innymi rotmistrzem pod księciem Michałem Korybutem Wiśniowieckim, nieudacznikiem, nielubianym przez wojsko, który niestety nie odziedziczył charakteru po swym wielkim ojcu - Jeremim. Skrzetuski zmarł ok. 1673 r.
Spisywanie ksiąg parafialnych w Rożnowie rozpoczęto w 1656 r. W tym samym roku kościół został zburzony przez Szwedów, a następnie odbudowany w 1660 r. przez Stefana i Katarzynę Rożnowskich. Rożnowski jeszcze przed 2. wojną szwedzką (w 1654 r.) wybudował obok wsi (w połowie drogi między R. a Kowanówkiem) kaplicę świętej Anny. W kolejnych zapiskach nadal występują głównie liczni Rożnowscy. Mieszkał tu Mikołaj z żoną Teresą Gądecką, którzy mieli czworo dzieci: Jana, Katarzynę, Eustachego i Barbarę. Mikołaj R. zmarł w 1661 r.
Z kolei Wacław R. z nieznaną nam żoną miał syna Andrzeja. Zarządcami wsi byli wówczas Niesiołowscy. W roku 1678 wzmiankowany był Bonawentura Rożnowski. Pojawiła się tu także osoba spoza rodziny; regesta poborowe podają w 1680 r. Wacława Jabłkowskiego, który miał we wsi 11 łanów osiadłych i 2 zagrodników. Pozostałe części R. należały do Rożnowskich. Wawrzyniec posiadał 5 łanów i 2 zagrodników, Jan dwa "półłanki", 5 zagrodników i owczarza z 15 owcami, Stanisław 1 łan i 3 zagrodników, a Wojciech tylko dwóch zagrodników.
W 1682 r. oficjalnym dziedzicem R. był Stefan Rożnowski, ożeniony z Katarzyną Branecką. Mieli czworo dzieci: Jana Kazimierza, Annę Krystynę, Teresę oraz Pawła. Dziedziczka zmarła w 1698 r. w Brzeźnie. Pięć lat później dziedzicem R. był Andrzej Rożnowski z żoną Marianną Potocką. Mieli syna Aleksandra Antoniego, Matka zmarła przedwcześnie, w roku 1703. Trzy lata później umarł sługa Rożnowskich - Wawrzyniec Zgliniecki.
Na pocz. XVIII w. dziedzicem R. został Tomasz Grodzicki (piszący się z Kotulina), ożeniony z Joanną Marszewską. Mieli dziesięcioro dzieci: Stanisława, Zygmunta, Aleksandra, Franciszka Michała Macieja (1715), Stefana Jana Telesfora (1717), Kassyedę (może powinno być "Kasaidę"?), Pelagię (1718), Zofię Helenę (1719), Ignacego Jakuba Eliasza, Kunegundę oraz Eleonorę. W 1755 r. czterej najstarsi synowie sprzedali dobra, czyli R., Radłowo, Tomaszewo i in. - swojej siostrze Zofii Tomickiej. Tomasz Grodzicki zmarł mając 80 lat, dnia 7 czerwca 1755 r.
Rok później Zofia przeniosła dobra w wianie na swojego 2. męża - Józefa Gliszczyńskiego (1726-1799), syna Macieja, pisarza kaliskiego i Rozalii Cywińskiej. Mieli oni syna Piotra Ferdynanda Ignacego (ur. 1758) i córkę Annę (zm. 1760). Dziedziczka Zofia zmarła dnia 7 czerwca 1762 r. i pochowana została u karmelitów w Poznaniu. Trzy lata później Gliszczyński ożenił się z Eleonorą z Bieńkowskich h. Ślepowron.
W 1775 r. Józef Grodzicki, syn Józefa i w.w. Zofii Tomickiej, sprzedał Rożnowo i pozostałe swe dobra ojczymowi - Józefowi Gliszczyńskiemu, za kwotę 162310 złp. Kilka lat później dziedzic otrzymał od króla kasztelanię biechowską. Bieńkowska zmarła w 1793 r. i została pochowana u reformatów w Szamotułach. Dziedzic prowadził aktywne życie polityczne, bywał na dworze królewskim, tam też otrzymał ordery: świętego Stanisława i Orła Białego. Był fundatorem kościołów: świętej Anny (na miejscu kaplicy wzniesionej przez Stefana Rożnowskiego, która popadła w ruinę) i parafialnego p.w. świętej Katarzyny. Zmarł 20 grudnia 1799 r. i pochowany został w miejscowym kościele. Jego nagrobek wraz z portretem znajdowały się tutaj jeszcze pod koniec XIX w.
Z drugiej żony - Eleonory - pochodziły dzieci: Piotr (1758-1768), Antoni Julian Ignacy (1766-1835), Katarzyna Franciszka Anna (ur. 1766) oraz Franciszka (ur. 1770). Pod koniec XVIII w. na majętność składały się wsie: Marszewiec, Rożnowski Młyn, Rożnowskie Holendry i Zaganka.
Na pocz. XIX w. dziedzicem R. został Karol Gliszczyński (bratanek Józefa?), ożeniony z protestantką Adolfiną Totleben, po nim (ok. 1810) Jan G., pisarz ziemski, z żoną n.n. Jadwigą. Karol przeprowadził się do Góry, a do swojej śmierci w 1834 r. posiadał także Górkę, Szymanowo i Tworzykowo. W 1814 r. wieś była już w posiadaniu Józefa Pagowskiego h. Pobóg, z żoną Anną Chrzanowską h. Nowina. Ich córka Elżbieta (ur. 1777) w 1817 r. wyszła za Stanisława Krzyżanowskiego h. Świnka, wnosząc mu dobra w wianie. Zmarła zaledwie dwa lata później, dnia 10 grudnia 1819 r. Pozostawiła dzieci: Mariannę (14 lat), Teodozję (11 lat), Józefa (10 lat) i Nemezjusza (8 lat). Na pocz. lat 20. Krzyżanowski wybudował we wsi nowy dwór. W 1821 r. ożenił się z Ludwiką Marią z Pagowskich, a w 1822 r. urodziła się ich córka Stanisława Ludwika. Kolejnymi dziećmi byli: Ludwik Wincenty Ferrariusz (1823-24) i Włodzimierz Bonawentura (ur. 1824). Również w 1824 r. zmarł mieszkający we dworze stryj dziedzica - Józef Krzyżanowski. W 1826 r. urodził się trzeci syn dziedziców - Edmund Leon Jakub.
Tu warto zwrócić uwagę na postać Włodzimierza, który po wydarzeniach Wiosny Ludów 1846/48 musiał emigrować i wyjechał do USA, gdzie w czasie błyskotliwej kariery wojskowej osiągnął stopień generała. Pracował także jako agent rządu federalnego na Alasce. Zmarł w 1887 r. w Nowym Yorku, a 50 lat później jego szczątki przeniesiono na cmentarz w Arlington. Mowę poświęconą Krzyżanowskiemu wygłosił ówczesny prezydent Franklin Delano Roosevelt.
Około 1827 r. wieś od Krzyżanowskich nabył Fabian Koszutski h. Leszczyc (1765-1849), ożeniony z Urszulą Lipską h. Grabie. Mieli oni czworo dzieci: Salomeę Katarzynę Delfinę, Józefa Hugona, Emilię oraz Zuzannę. W Rożnowie siedzieli oni do pocz. lat 40. XIX w. Następnie wieś przeszła w ręce Hilarego Baranowskiego h. Łodzia (1805-1862) i jego żony Anieli hr. Bnińskiej h. Łodzia. Dziedzic był weteranem powstania listopadowego. Mieli z Anielą synów: Stanisława (1837-1914) i Witolda (1843-1844), a w 1845 r. - już w Rożnowie, urodziła się ich córka Izabela Maria Jadwiga. Dziedzic zmarł na paraliż, dnia 31 maja 1862 r. i pochowany został w R. W tym samym roku w listopadzie umarł 68-letni Franciszek Mickiewicz (brat słynnego wieszcza Adama), rezydujący we dworze, tak więc w 1863 r. po długiej chorobie i odejściu 17-letniej Marysi, pozostała tu jedynie wdowa z synem Stanisławem. Ożenił się on mając lat 35, w Niechanowie, z Marią Antoniną Rożnowską h. Nowina (1847-1888). Rożnowo było chyba wówczas mocno zaniedbane, a może nawet zadłużone, bo w 1873 r. sąd w Rogoźnie wystawił dobra na tzw. sprzedaż konieczną, czyli "subhastę". Miały wówczas 4350 mórg, czyli "1110 ha 88 ar. 70 lasek kw.". Za kwotę 183 tys. marek nabył je Hermann Kennemann z Klęki w pow. jarocińskim.
W 1888 r. R. stanowiło okręg dominalny w pow. obornickim. Było tu 16 domów z 340 m-cami. Okręg wraz z folwarkiem Marszewo miał 1128,31 mórg, w tym 878,41 m. ziemi uprawnej, 80,57 m. łąk, 125,81 m. lasu, 41,26 m. nieużytków i 2,26 m. wody. Czysty doch. gruntowy wynosił 12207 marek. W skład dominium wchodziły: Marszewiec z 6 domami i 90 m-ców oraz Zaganka z 1 domem i 10 m-cami. Cały okręg liczył 23 domy i 440 m-ców, w tym 372 katolików, 67 protestantów i 1 żyda. W 1888 r. dobra miały 1151 ha ogólnego obszaru, w tym 738 ha ziemi uprawnej, 73 ha łąk i 233 ha lasu. Oprócz wsi i Holendrów na wieś składały się Rożnowski Młyn oraz tzw. Huby. Pod koniec XIX w. we wsi odkopano grobowisko z popielnicami.
Kolejny dziedzic - Alexander Hermann Kennemann - urodził się 4.01.1815 r. w Soldin (Myślibórz) w Branderburgii (a nie w Nowym Mieście jak podaje wiele stron internetowych), jako syn Johanna Gotlieba Kennemanna i Luizy Wilhelminy Neumann. Po szkole wstąpił do 4 Pułku Piechoty w Soldin, a w 1838 r. został porucznikiem. W 1840 r. jako zaledwie 25-latek wykupił klucz nowomiejski. Później dokupował kolejne posiadłości w prowincji poznańskiej, głównie w pow. średzkim i pleszewskim (jarocińskim), stając się z czasem jednym z największych posiadaczy ziemskich w Wielkopolsce. Był także znanym niemieckim działaczem politycznym, w latach 1867-1885 kilkukrotnie ubiegał się o wybór do pruskiej izby reprezentantów i za każdym razem przegrywał z polskim kandydatem. Dopiero w 1886 r. został członkiem drugiej Izby, zrzeszającej rolników - Wolnych Konserwatystów, jako członek okręgu wyborczego nr 83 w Poznaniu. W latach 1886 - 89 był członkiem Państwowej Wyższej Szkoły Ekonomicznej, od 1894 r. przewodniczącym rolniczego związku wojewódzkiego. Kiedy w 1886 r. powołano do życia pruską Komisję Kolonizacyjną, Kennemann był jej pierwszym członkiem i należał do niej aż do śmierci. Wraz z Ferdinandem von Hansemanem (1861-1900) i Heinrichem Tiedemannem (1843-1922) wielokrotnie odwiedzali "żelaznego kanclerza w stanie spoczynku" - Ottona Bismarcka, w jego nowej nadodrzańskiej rezydencji w Warcinie. Tam właśnie w 1894 r. zapadła decyzja o utworzeniu osławionej "Hakaty", której Bismarck został niejako "ojcem chrzestnym". Organizacja służyła propagowaniu niemczyzny w pruskich prowincjach wschodnich, początkowo o nazwie „Verein zum Federung der Deutschtuns in der Ostenmarker” („Towarzystwo Krzewienia Niemczyzny w Marchiach Wschodnich”), a następnie „Deutsche Ostmarkenverein” („Niemiecki Związek Kresów Wschodnich”). Nazwa „Hakata" wzięła się od inicjałów nazwisk założycieli: HKT (Hansemann, Kennemann, Tiedemann). Po wyzwoleniu Polski w 1919 r. organizacja „Hakata” straciła większość swoich członków i uprawnień.
Kennemann dnia 16 czerwca 1845 r. ożenił się z 18-letnią Elisabeth Delhaes ze Świącznia, córką Friedricha Augusta i Julianny Günther. Zaledwie 19-letnia Elisabeth zmarła podczas porodu syna - Hermanna Victora Juliusa. Wiktor żył tylko 4 lata i zmarł w 1850 r. W tym samym roku dziedzic ożenił się ponownie, z Marie Christine Therese Gephardt (ur. 1815 r. Szczecin, zm. 1893 Klęka). Miał z nią łącznie czworo dzieci: Eduarda Carla i Therese Elise Margareth (ur. 1851 r.) zmarłych dziećmi; Hedwig Auguste Luise (ur. 1857) oraz Giselle (brak danych), ponoć zmarłą na szkarlatynę.
W 1879 r. 25-letnia Hedwig Auguste Louise (czyli Jadwiga) wyszła w Żółkowie za 33-letniego Richarda Maximiliana Carla v. Jouanne (z Hannoweru), syna Johanna Carla i Pauliny Konstancji Kerry. Mieli oni sześcioro dzieci: Hedwig Therese Pauline (ur. 1881 Jeziora Małe), Therese Charlotte Eva (1882 Jeziora Małe - 1909 Drezno), Hildegarde Valli Sophie (ur. 1888), która później otrzymała Rożnowo; Ottona (brak danych, zm. 1916), Ernsta Carla Maximiliana (1891-1945) oraz Elisabeth Marie Hedwig (ur. 1896), późniejsza właścicielka Łękna, panna. Po Kennemanie, zmarłym 11 kwietnia 1910 r. część dóbr (m. innymi Rożnowo) przejęła jego córka Hedwig (Jadwiga) Jouanne, podówczas już wdowa po Maxie Jouanne (zmarłym w 1904 r.). Pozostałe wsie objął w posiadanie syn Otto.
W 1913 r. dobra rycerskie Roschnowo wraz z folwarkiem Marschewitz obejmowały 1128 ha, w tym 878 ha ziemi uprawnej, 81 ha łąk, 28 ha pastwisk, 128 ha lasów, 11 ha nieużytków i 2 ha wody. W gospodarstwie hodowano 92 konie, 266 szt., bydła dorosłego i 82 cielaki, 1187 owiec i 163 szt. trzody chlewnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 12207 marek. Majątek posiadał własną gorzelnię parową. Jego zarządcą był niejaki Wicher.
Niewielki zespół dworski znajdował się także przy młynie w Rożnowie - tzw. "Mühlengut" w Roschnowo-Mühle. Gospodarstwo to obejmowało 89 ha, w tym 36 ha ziemi uprawnej, resztę stanowiło trochę lasu, łąki i pastwiska. W obejściu trzymano 10 koni, 39 szt. bydła i tyleż "młodzieży" oraz 26 świń. Młyn prócz swej "normalnej" funkcji posiadał także piłę napędzaną energią wody. Właścicielem był Paul Frieske z Klauswalde, a zarządcą Ludwig Gladrow.
Tak jak pisaliśmy wcześniej, Rożnowo po matce dostała Hildegarda von Jouanne. W 1926 r. dobra pod jej zarządem miały 1128 ha, reszta analogicznie jak w 1913 r. Czysty dochód gruntowy wynosił 4069 talarów, czyli również równowartość kwoty z 1913 r. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła cz.-białego rasy nizinnej. Dziedziczka prawdopodobnie nie wyszła za mąż (brak danych). W 1930 r. we wsi mieszkało 645 osób. Był tu także sklep kolonialny T. Szejnera. W tym czasie Rożnowo - Młyn miało 27 mieszkańców, a dwór z 88 ha gruntów należał do Jadwigi Friske. W latach 1939-45 przywrócono niem. nazwę wsi - Roschnowo. W 1939 r. dwór został częściowo spalony, ale odbudowano go w przeciągu ok. 2 lat, nieznacznie zmieniając jego architekturę. Np zmieniły się okna w kondygnacji 1. piętra. Po reformie administracyjnej III Rzeszy w 1943 r. nową nazwę "Ruschhof" otrzymała tylko płn.-zachodnia część wsi, czyli Roschnowo Abbau. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W budynku dworu mieściły się mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa "Prymas Polski": http://prymaspolski.pl/prymasi/wincenty-kot/
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5454 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3367_Lukowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór bezstylowy, wzniesiony na rzucie zbliżonym do litery "C", wybudowany prawdopodobnie w 1932 r. (data na herbie). Korpus piętrowy, fasadą skierowany na zachód. Parterowe skrzydła dość mocno wysunięte w kier. wschodnim. Od tej tez strony wejście ogrodowe osłonięte daszkiem, nad którym znajduje się herb rodowy Jouannów.
Pierwotny XIX-wieczny dwór stanowił płd.-wschodnią pierzeję podwórza gospodarczego i fasadą skierowany był na płn.-zachód.

Park

Za współczesne pozostałości XIX-wiecznego parku możemy uznać jego dawną część ozdobną, sady oraz system wodny, o łącznej pow. 9,15 ha. Z tego część ozdobna (płd.-wschodnia połowa) miała przed 1945 r. ok. 7,2 ha. Obecnie na działkach ewid. nr ...307/3 oraz nr ...597.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011